"Maandag 2 september was het dan eindelijk zover," vertelt Sophie Zoon, schoolleider van Vrijeschool Schagen. "Na een voorbereidingstijd van ongeveer anderhalf jaar is onze school geopend door wethouder Puck de Nijs. Het was een feestelijke dag, waarbij naast de kinderen en leerkrachten ook ouders en het bestuur van Stichting Ithaka aanwezig waren." Na een korte toespraak werden de kinderen in hun nieuwe lokaal verwelkomd met een poppenkastvoorstelling.

"Voor het eerste schooljaar hebben we een lokaal gehuurd in een bestaande basisschool," legt Sophie uit. "In de vakantie is er keihard gewerkt door ouders en leerkrachten om er een echte vrijeschoolklas van te maken. Het resultaat mag er zijn: een lokaal waar het voor de kinderen vertrouwd en veilig voelt." De school is gestart met 18 kinderen – 12 kleuters en 6 eersteklassers – en verwacht in het schooljaar 2025-2026 met twee klassen verder te gaan. "Hoewel de kinderen elkaar niet kenden en er een groot leeftijdsverschil is, van vier tot acht jaar, is het al snel een hechte groep geworden. De kinderen spelen samen en de oudere kinderen helpen de jongere waar nodig."

De buitenruimte biedt volop mogelijkheden voor vrij spel. "Bij het lokaal hebben we een eigen speelplaatsje en de omgeving nodigt uit om heerlijk buiten te spelen," aldus Sophie. Voor veel ouders is de vrijeschool nieuw, maar hun enthousiasme en betrokkenheid zijn groot. "Er is zelfs al een werkgroep bezig met de organisatie van de tweede Adventsmarkt."

"Het schooljaar zijn we gezamenlijk met alle brugklassen begonnen: op kamp, workshops over verkeer en veiligheid, en de school leren kennen," vertelt Hetty Hospes–van Rijn over de vrijeschoolroute Vasalis bij het Carmelcollege in Emmen. "In de tweede week ben ik begonnen met de introductieperiode: alles gewoon maar dóen zodat de kinderen gewend raken aan de manier van werken. 's Ochtends de spreuk, daarna zingen – ook klankoefeningen om hen een beetje uit de tent te lokken – en dan werken in het periodeschrift, luisteren naar verhalen en in een ritme komen."

Van de leerlingen in haar zevende klas komen er maar twee van de vrijeschool. "De anderen hebben zich vanaf dag één vol overgave gestort op het oefenen met handschrift, tekenen met krijt en schilderen. Het zingen komt op gang; dat laat zich nooit dwingen, maar als het gaat stromen, is dat een goed teken. Dit is voor hen ook een soort ontdekkingsreis net als het onderwerp van de geschiedenisperiode waar we mee bezig zijn." Ze merkt dat de leerlingen hun periodeschrift met volle inzet bijhouden: "Ze tekenen kaarten, schrijven verslagjes, illustreren en werken netjes, hebben het lef om kleur op papier te zetten en terug te blikken op hun werk. Er gebeuren wonderen in één maand. Ik ben er ontroerd van. Ook de leraren die het werk van de kinderen aan de muur zien hangen en hen horen zingen.”

De samenwerking met andere docenten binnen de school verloopt organisch. "Zij worden meegenomen in de visie en er ontstaan vanzelf mooie samenwerkingen: ik oefen tongue twisters, doe een spel met de Franse woorden die ze nu geleerd hebben, heb wiskunde afgestemd, houd een leeskwartier elke dag. En dit is nog maar het begin. We gaan elkaar als collega's ook nog bezoeken en het vrijeschoolonderwijs breder neerzetten." Op vrijdag wordt de week afgesloten met thee en een moment van reflectie. "We staan even stil. Hoe gaat het met je? Met je schoolwerk? Heb je nog overzicht, wat moet er af of waar heb je hulp bij nodig? Dan gaan we daarmee aan de slag en sluiten we de week goed af. Dat geeft rust."

“Ook andere klassen maken gebruik van ons lokaal. En dan hoor ik: “Mevrouw, wat ruikt het hier lekker!” En tegen hun docent: “Meneer, wij willen dit ook!” Een collega die mijn seizoenstafel, boeken en schilderspullen zag waarschuwde me dat het vast kapot zou gaan als er andere klassen in zouden komen. Niets is minder waar. Dat wat met liefde verzorgd is, is misschien wel sterk genoeg om de drang iets te pakken te weerstaan.
Het leuke is dat ik zowel een digibord als schoolbord heb. Sterker: ik heb het enige schoolbord in de hele school! De collega's die in mijn klas lesgeven maken daar allemaal gebruik van. Waarom: het is zo handig! Ik laat mij weer door hen inspireren: sommige dingen zijn gewoon veel slimmer om op het digibord te doen en dat vinden de andere collega's nu weer leuk om te zien. We stromen nu al mooi mee in deze school en varen rustig verder!”

Nijmegen heeft er met Waldorf aan de Waal een tweede vrijeschool bij. "Nu nog de kleinste school van de stad, met een lerarenteam van twee leerkrachten," begint het verhaal. "Op 19 augustus ging de school van start met 14 kleuters. Inmiddels zijn er nieuwe kinderen ingestroomd en met kerst zal de klas gegroeid zijn tot 20 kinderen." De oprichting van deze school is een antwoord op een jarenlange vraag naar een tweede vrijeschool in Nijmegen. "Na een uitgebreide behoeftepeiling en met steun van 150 ouders, heeft de gemeente Nijmegen na vijf jaar haar goedkeuring gegeven voor deze bijzondere school."

Het kleine team en een groep betrokken ouders hebben de tijdelijke locatie omgetoverd tot een warme vrijeschoolomgeving. "De eerste periode zit er inmiddels op. De kinderen zijn gewend en nieuwe vriendschappen zijn ontstaan. Het eerste jaarfeest was een groot succes, met een herfstwandeling, het appelvrouwtje en een heerlijke appeltulband. Op 1 oktober werd de officiële opening verricht door wethouder Grete Visser en op 12 oktober trok de eerste open dag veel bezoekers."

De toekomstplannen zijn duidelijk: "Over enkele jaren krijgt de school een nieuw gebouw in de wijk Zuiderveld, vlakbij de huidige locatie. We kijken uit naar alles wat deze school ons de komende jaren gaat bieden."

Steeds vaker nemen ouders het initiatief om een vrijeschool op te richten, bijvoorbeeld omdat er geen vrijeschool in de buurt is of omdat bestaande scholen wachtlijsten hebben. Wil je zelf een vrijeschool starten? De Vereniging van vrijescholen biedt een handreiking aan initiatiefgroepen. Deze gids beschrijft de stappen die nodig zijn om een vrijeschool op te richten, van de initiatieffase tot de plannings- en realisatiefase.