Aandacht voor de binnenwereld van de opgroeiende mens – de visie van Gert Biesta

‘Daarom is het van essentieel belang om in het heden te observeren en te reageren op de veranderende behoeften en uitdagingen. Wat brengt dat in de toekomst en wat is dan de opdracht van het vrijeschool onderwijs?’

‘Ik gebruik hierin bewust het woord opdracht. Omdat ik niet denk dat de toekomst een onontgonnen land is waar we heen kunnen reizen. Ik vind toekomst een mooi woord omdat het iets is wat op ons toe-komt. Het is een mooi gebaar en niet iets wat ver weg is en waar we niets van weten. En dan kom je al snel uit op het heden. Want, wat wordt er nu van ons gevraagd? En, kunnen we nu al zien dat die vragen groter worden of veranderen. Zo probeer ik ook in mijn werk waar te nemen wat er misschien zou moeten gebeuren en wat er leeft.’

‘Wat ik mooi vind aan de biografie van de vrijeschool is, is dat ik denk dat het niet voor niets is dat het gelukt is dat deze impuls in de 21e eeuw is belandt. Deze tijd vraagt fundamenteel andere vragen dan toen vrije school werd opgericht. En dit is ook precies waar het vrijeschool onderwijs iets heeft te bieden.

Hij benadrukt hierin het belang van de school. Niet als krachtige leeromgeving maar als oefenplaats voor volwassen willen-zijn. In die zin gaat het op school om een tijd die nog niet geclaimd is, die nog niet productief gemaakt is. Het is de tijd die we de nieuwe generatie schenken om de wereld te ontmoeten en zichzelf in relatie tot de wereld te ontmoeten.

Een van de unieke aspecten van het vrijeschoolonderwijs, volgens Biesta, is de aandacht voor de binnenwereld. ‘Heel simpel gezegd: mensen hebben een binnenkant en die moet ook verzorgd worden. Als ik dan kijk naar het curriculum van vrijescholen dan wordt er ook heel veel gedaan om die binnenkant verblijfbaar te maken. Hier in is de vrijeschool echt uniek. Het leren om bij jezelf te blijven en te blijven begrijpen.

Biesta vat de vrijeschoolonderwijs kernachtig samen in 2 woordig: incarnatie en vrijheid. Waar het om gaat en dat is wat Biesta ziet als het unieke inzicht van het vrijeschool onderwijs, is: ‘het helpen van de nieuwe mensen om echt in de wereld aan te komen, waar het leven geleid moet worden. Daar niet boven te blijven zweven en niet door de wereld te worden opgeslokt, als het ware, maar stevig te blijven staan. In deze wereld bij jezelf te blijven en jezelf niet te verliezen. Deze open houding naar wat die wereld van ze vraagt, is echt een inzicht van het vrijeschool onderwijs.

‘Het kan twee kanten op. Dan is de eerste kant: Het vrijeschoolonderwijs moet blijven zoals het nu is. En wat moet blijven? Het unieke inzicht dat je begrijpt dat onderwijs er is om te oefenen met volwassenheid en dat niet iets cognitief is maar dat dat echt in de realiteit, de materialen, de levende, de sociale wereld moet gebeuren. Dat moet blijven. Als dat blijft, dan kun je met wat meer ontspannen naar al je vormen kijken en kun je zeggen: doen deze vormen het nog in deze tijd, voor deze generatie?

En dan zou ik zeggen als er iets mag veranderen. Een kritische blik op alle vormen want soms kom je gewoon vast te zitten in de vorm. De manier om dat los te krijgen: weten waarom die vorm er is? Die vorm pak ik niet meer helemaal, zoeken naar een andere vorm, die wel die uitdaging van verbinden en staande blijven kan verzorgen op allerlei manieren.’

Daar zit de spanning tussen in wat moet blijven: het waarom het vrijschool onderwijs er is en eerlijk kijken naar alle bestaande vormen en praktijken. En dan zijn er misschien vormen die misschien beter in deze tijd passen. Maar, hierin moeten we heel scherp zijn. Want er zijn ook allerlei discourses die het vrijeschoolonderwijs een andere kant op kunnen trekken zoals zelfexpressie en creativiteit, maar daar gaat het vrijeschoolonderwijs precies niet om.’

We spraken Gert Biesta in de wandelgangen op het 100 jaar vrijeschool symposium 20 november 2023. Zijn presentatie is ook nog in te zien en geeft nog meer inzicht in waar hij hier over spreekt.